भारतीय स्वातंत्र्याचा ७९ वा स्वातंत्र्यदिन मोठ्या उत्साहामध्ये संपूर्ण भारतामध्ये पार पडला. दरवर्षीप्रमाणे लाईफ लाईन हॉस्पिटलमध्ये ही स्वातंत्र्य दिन साजरा करण्यात आला. या सोहळ्याला प्रमुख पाहुणे म्हणून भूलतज्ञ डॉ. खालील मुल्ला लाभले. हॉस्पिटलचे सर्वेसर्वा प्रसिद्ध मेंदू व मनका रोग तज्ञ डॉ. संदीप इंचनाळकर आणि हॉस्पिटलचा सर्व कर्मचारी उपस्थित होते

हाजी बाबासो मुल्ला… एक शांत स्वभावाचा, साधं आयुष्य जगणारा माणूस. फार काही अपेक्षा नव्हत्या, फक्त कुटुंब सुखात असावं हीच इच्छा. आयुष्य आपल्याच लयीत चाललं होतं… पण नियती काही वेगळंच लिहून ठेवलेली होती.
एक दिवस, जेव्हा सगळं नेहमीसारखं वाटत होतं, तेव्हा अचानक एक भीषण घटना घडली. हाजीबाबा गाडीवरून खाली पडले आणि त्यांच्या डोक्याला व कानाला तीव्र इजा झाली. मेंदूवर जबरदस्त आघात झाला आणि आतून रक्तस्राव सुरू झाला. परिस्थिती इतकी गंभीर होती की अनेक डॉक्टरांनीही हात टेकले. "हा माणूस वाचणार नाही," असं स्पष्ट सांगितलं गेलं. मृत्यू एक पाऊल दूर उभा होता… पण नशीब बलवत्तर म्हणावं, हाजीबाबांना वेळेत लाईफलाइन हॉस्पिटल मध्ये दाखल करण्यात आलं. इथे भेट झाली डॉ. संदीप इंचनाळकर आणि त्यांच्या अनुभवी वैद्यकीय टीमची — ज्यांनी त्या रुग्णात एक हरवलेलं आयुष्य पुन्हा उभं करण्याची संधी पाहिली.
शस्त्रक्रिया खूप क्लिष्ट होती. इतरांनी हार मानलेली होती. पण इथे डॉक्टरांनी सांगितलं – "जोपर्यंत श्वास आहे, तोपर्यंत आशा आहे." तासन्‌तास प्रयत्न सुरू राहिले… आणि अखेरीस, डॉक्टरांचे प्रयत्न यशस्वी झाले. हाजीबाबा आता पुन्हा चालतात, बोलतात, हसतात — एक सामान्य माणसासारखं आयुष्य पुन्हा जगतात. त्यांच्या मते, हे आयुष्य म्हणजे देवाने आणि लाईफलाइन हॉस्पिटल च्या डॉक्टरांनी दिलेली दुसरी संधीच आहे — जणू त्यांचा पुन्हा जन्मच झाला.
त्या घटनेनंतर त्यांचं संपूर्ण जीवनदृष्टीच बदलून गेली. त्यांनी मृत्यू जवळून पाहिलं, वेदना अनुभवल्या, आणि शेवटी त्या अंधारातून बाहेर पडून पुन्हा उजेडाकडे पाऊल टाकलं. त्यांचं म्हणणं आहे की, " लाईफलाइन हॉस्पिटल ने केवळ माझा जीव वाचवला नाही, तर माझ्या संपूर्ण कुटुंबाला पुन्हा आशा दिली."
आज ते अधिक नम्र आहेत, अधिक कृतज्ञ आहेत — कारण ते जाणतात की, प्रत्येक श्वास आता एक आशीर्वाद आहे.
ही केवळ हाजीबाबांची कथा नाही, तर लाईफलाइन हॉस्पिटल आणि डॉ. संदीप इंचनाळकर यांच्यासारख्या समर्पित डॉक्टरांच्या अथक सेवाभावाची साक्ष आहे… जिथे आयुष्य वाचवणं हा व्यवसाय नसून एक जबाबदारी मानली जाते.

अंकिता हर्षे
Administrator
लाईफ लाईन हॉस्पिटल, कोल्हापूर

व्यवहारिकरित्या जगातील प्रत्येकजणाला पाठीचा त्रास आहे, परंतु आपल्या पाठीची काळजी कशी घ्यावी हे जाणून घेतल्यास गंभीर वेदना आणि अपंगत्व टाळता येऊ शकते. असाच एक तरुण पेशंट वय वर्षे ४० जे अनेक वर्षे असह्य वेदना सहन करत होते. अनेक डॉक्टरांचे सल्ले आणि अनेक ठिकाणी आयुर्वेदिक उपचार घेऊन वैतागले होते अशातच त्यांना लाईफ लाईन हॉस्पिटल चा पत्ता मिळाला. त्यांनी हॉस्पिटल मध्ये येऊन डॉ. संदीप इंचनाळकर यांचा सल्ला घेतला आणि लगेच ऑपेरेशन ला तयार झाले. दुसऱ्याच दिवशी त्यांचे ऑपरेशन यशस्वीरित्या पूर्ण झाले आणि इतके वर्षे त्यांना होणाऱ्या त्रासातून ते मुक्त झाले.

डॉ_संदीप_इंचनाळकर
(न्यूरो- स्पायनल सर्जन)
लाईफ लाईन हॉस्पिटल, कोल्हापूर

गुहागर परिसरातील general practitioners यांचेसोबत clinical meeting पार पडली, त्यावेळी डॉ संदीप इंचनाळकर सरांनी बोलत असताना जनरल प्रॅक्टिस करणाऱ्या डॉक्टरकडे जर डोकं दुखी, मानदुखी , कंबर दुखीचा रुग्ण आला तर त्याला कसं हाताळायच याबद्दल योग्य मार्गदर्शन केले, तसेच पॅरॅलीसीस किंवा ऍक्सीडेन्ट मध्ये डोक्याला मार लागलेल्या रुग्णांमध्ये वेळेचं महत्त्व समजावून सांगितलं.

पाठीच्या कण्यामध्ये मेंदू आणि शरीर यांच्यामध्ये संदेश वाहून नेण्याचे नसांचे बंडल करत असतात . पाठीचा कणा हाडात गुंडाळलेला असल्यामुळे, त्याच्या आसपास किंवा जवळपास वाढणारी कोणतीही गाठ मज्जातंतूंवर दाबून, मेंदू-ते-शरीराच्या संप्रेषणामध्ये व्यत्यय आणू शकते. जेव्हा ट्यूमर मणक्याच्या हाडावर दबाव आणतो , तेव्हा त्यात बरीच लक्षणे आढळतात, लक्षणे खालील प्रमाणे :

• पाठदुखी
• शरीराच्या इतर भागात तीव्र किंवा जळत्या वेदना
• स्तब्ध होणे किंवा मुंग्या येणे
• पाय किंवा हातांच्या स्नायूंची शक्ती किंवा संवेदना यांचे नुकसान
• मूत्र किंवा मल नियंत्रण कमी होणे.

पाठीच्या मणक्याच्या शीर्षस्थानी एक ट्यूमर (म्हणजे, मानेचा भाग )असल्यास मानेला वेदना होऊ शकते आणि हातापर्यंत ती वेदना जाऊ शकते. खालच्या मणक्यातील ट्यूमर (म्हणजेच, कमरेसंबंधीचा पाठीचा कणा) यामुळे पाठीत वेदना होऊ शकते आणि पायापर्यंत ती वेदना जाऊ शकते .मध्यभागी असलेल्या ट्यूमरने (म्हणजे, पृष्ठीय भागात ) छातीच्या आसपासच्या भागात वेदना होऊ शकते. जर पाठीच्या वेगवेगळ्या भागात एकाच वेळी बर्‍याच गाठी असतील तर शरीरावर वेगवेगळ्या भागामध्ये लक्षणे दिसू शकतात. अशीच लक्षणे असणारी एक 65 वर्षे वयाची महिला पेशंट आमच्याकडे आली त्यानंतर डॉ संदीप इंचनाळकर यांनी सर्व प्राथमिक तपासण्या करून त्यांना spine tumor ची सर्जरी करण्याचा सल्ला दिला. आणि त्यांची सर्जरी केली. त्वरित उपचार पक्षाघात रोखू शकतो. जर ट्यूमर हा घातक असेल आणि शरीराच्या इतर भागांमधून मणक्यात पसरला असेल तर तो कर्करोगाच्या प्रकारावर अवलंबून असतो. मणक्याच्या बाहेर कर्करोगाच्या आणि नॉनकॅन्सरस ट्यूमरच्या उपचारांची पहिली पायरी म्हणजे स्पाइन सर्जरी.(उदा: न्यूरोफिब्रोमा, मेनिन्गिओमा). पाठीच्या कण्यातील आत असलेले ट्यूमर (उदा. Astस्ट्रोसाइटोमा, एपेंडीमोमा) शस्त्रक्रियेद्वारे पूर्णपणे काढून टाकण्यास सक्षम नसतात.जर ते काढून टाकले जाऊ शकत नाहीत तर, रेडिएशन आणि केमोथेरपी उपचारांमुळे लक्षणे कमी करू शकतात. ट्यूमरच्या सभोवतालची सूज कमी करण्यासाठी आणि पाठीच्या हाडावरील दाब कमी करण्यासाठी, उपचारांमध्ये वेदना कमी करणाऱ्या औषधांचा समावेश असू शकतो.

लवकर निदान आणि उपचारांमुळे यश मिळण्याचे प्रमाण वाढू शकते. ट्यूमरचे दीर्घ-काळ अस्तित्व, त्याचा प्रकार, स्थान आणि आकार यावर अवलंबून असते. अशा प्रकारे पाठीच्या कणाचा ट्यूमर होऊ शकतो:

• पाठीचा कण्याच्या आत (इंट्रामेड्युलरी ट्यूमर)
• पाठीचा कणा आणि त्याच्या आच्छादन दरम्यान ‘दुरा’ (बाह्य स्वरुपाचा – अंतर्भागाचा ट्यूमर)
• ड्यूरा बाहेर (अतिरिक्त ट्यूमर)

मेंदूच्या रक्तवाहिनीची अवाजवी वाढ ही अशी परिस्तिथी आहे ज्यामध्ये मेंदूतील कमकुवत क्षेत्रात धमन्यांच्या भिंतींजवळ सूज किंवा फुगवटा निर्माण होतो. हृदयातून शरीराच्या वेगवेगळ्या भागात रक्त पोहोचवणार्या नलिकांना धमनी म्हणतात .मेंदूच्या रक्तवाहिनीची अवाजवी वाढ मेंदूत कुठेही होऊ शकत असली तरी विशेषतः त्या क्षेत्रामधे होण्याची शक्यता जास्त असते जिथे रक्त वाहिन्यांचे विभाजन होते.

मुख्य चिन्हे आणि लक्षणे काय आहेत? मेंदूच्या आघात न पोहोचलेल्या रक्तवाहिनीची अवाजवी वाढ तेव्हा दिसते, जेव्हा ती मोठ्या होतात आणि मेंदूच्या शेजारील नसा किंवा उतींना दाबू लागते.

याची लक्षण पुढील प्रमाणे आहेत: दुहेरी दृष्टी किंवा दृष्टी नष्ट होणे. डोळ्यात वेदना होणे. डोके दुखी. चेहऱ्याच्या वेदना. अशक्तपणा. सुन्नपणा. बोलताना किंवा लक्ष केंद्रित करताना अडचण येणे. तोल न सांभाळता येणे. बऱ्याचदा रक्तस्राव होईपर्यंत कोणतेही लक्षण दिसत नाही. अशावेळेस रक्तवाहिन्यांतून थोड्या प्रमाणात रक्ताची निघते आणि त्यामुळे डोकेदुखी होते.

निदान आणि उपचार कसे केले जाते? आपल्याला समजणारे पहिले लक्षण म्हणजे अचानक आणि असह्य डोकेदुखी आहे ज्याच्या उपचारासाठी डॉक्टर वैद्यकीय इतिहासाची आणि शारीरिक तपासणी करतात. रप्चर न झालेले एन्युरिझम आणि मेंदूतील रक्ताचा गळती निश्चित करण्यासाठी, एमआरआय आणि सीटी सारख्या इमेजिंग चाचण्या डॉक्टर सुचवू शकतात. लक्षणे असलेल्या रप्चर झालेल्या एन्युरिझम चे सीटी स्कॅनवर नकारात्मक परिणाम आल्यास, लंबर पँचर (जेथे सेरेब्रोस्पायनल फ्लुइडचा नमुना गोळा केला जातो आणि रक्त तपासले जाते) केले जाते. रक्तवाहिन्यांच्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी डिजिटल सबस्ट्रॅक्शन अँजियोग्राफी (डीएसए-DSA) देखील केली जाते.

संपूर्ण अंगावर प्लास्टिक चे अवरण चढवले अन् योग्य त्या प्रमाणात काळजी घेतली. त्याचे ऑपरेशन यशस्वी रीत्या पूर्ण केले. जेव्हा आपण एखाद्या आजारापुढे रोगापुढे हताश आणि निराश होऊन अक्षरश: हात टेकून देत असतो. तेव्हा ह्या अशा निराशेच्या परिस्थितीत आपल्याला एकच व्यक्ती आहे जो आशेचा किरण दाखवत असतो आणि तो व्यक्ती म्हणजे डाँक्टर.

मेंदूच्या रक्तवाहिणीची अवाजवी वाढ चा आकार, स्थान, लक्षणे आणि तीव्रतेनुसार उपचार वेगवेगळे असतात. प्रत्येक व्यक्तीसाठी औषधं आवश्यक नाही. रप्चर ची जोखीम कमी असल्यास, नियमित तपासणी करून व्यक्तीचे काळजीपूर्वक परीक्षण केले जाते. रप्चरची शक्यता कमी करण्यासाठी जीवनशैलीतील बदल जसे धूम्रपान सोडणे किंवा उच्च रक्तदाबाचा उपचार करण्याचा सल्ला दिला जातो. अनरप्चर्ड ब्लेबसाठी सामान्यत: औषधं दिली जातात. शस्त्रक्रिया रप्चर झालेल्या अवाजवी वाढ झालेल्या रक्तवाहिनीचे आणि रप्चरपासून बचाव करण्यास मदत करते. शस्त्रक्रियेमध्ये वाढलेल्या रक्तवाहिन्यांमधे स्प्रिंगसारखी जाळी बसवली जाते ज्यामुळे त्याचे रप्चर टाळता येते किंवा उष्णतेची उर्जा वापरता येते आणि वाढलेल्या रक्तवाहिन्या काढून टाकून आसपासच्या रक्तवाहिन्यां जोडल्या जातात.
असेच एक ७६ वय वर्षाचे आजोबा आणि ६५ वय वर्षाच्या आज्जी आमच्या लाईफ लाईन हॉस्पिटल, कोल्हापूर मध्ये ऍडमिट झाले होते. त्याची अधिक तपासणी करून त्यांना डॉ संदीप इंचनाळकर( मेंदू व मणका विकार तज्ञ) यांनी ऑपरेशन चा सल्ला दिला. पेशंट च्या नातेवाईकांनी लगेच निर्णय घेवून ऑपरेशन साठी होकार दिला. त्यानंतर इंचनाळकर सरांनी दोन्हीही पेशंट ची ऑपरेशन यशस्वीरीत्या केलेत आणि त्यांना त्या आजारातून मुक्त केले. आता ते दोन्हीही पेशंट अगदी आपल्या पहिल्यासारखे जीवन जगत आहेत.

आपण नेहमी हॉस्पिटल चा आजाराशी संबंध जोडला आहे.परंतु हे नेहमी चुकीचे आहे. उलट हॉस्पिटल ही अशी जागा आहे जिथे हजारो आजारी लोक येतात आणि बरे होउन जातात. ते लोक मनाने येताना निराश असतात आणि जाताना निरोगी किंवा पूर्वी पेक्षा खुप आनंदी होऊन जात असतात. त्यासाठी डॉक्टर नेहमी जोखिम घेण्यासाठी तयार असतात.

एक असा अतिशय धोकादायक आजार आहे, ज्यावर आतापर्यंत कोणताही इलाज सापडलेला नाही. उपचाराशिवाय ते एखाद्या व्यक्तीची रोगप्रतिकारक शक्ती गंभीरपणे कमकुवत करू शकते. इम्युनो डेफिशियन्सीमुळे होणारा हा आजार बहुतेक लोकांचे अवयव काम करणे बंद करू शकतो आणि त्याला कोणत्याही आजाराचा अगदी लगेच संसर्ग होतो.

लाईफलाईन हॉस्पिटलमध्ये बऱ्याचदा गंभीर आजाराने ग्रस्त असणारे रुग्ण भरती होत असतात. अशातच एकदा राऊंड मारताना मला एक रुग्ण मिळाला. धोकादायक आजाराने ग्रस्त असलेल्या या रुग्णाला स्पयनल ट्यूमर देखील झाला होता. अशा एखाद्या रुग्णाची सर्जरी करणे म्हणजे केवढी ती रीस्क! साधी सुई टोचली तरी गंभीर आजार होण्याची शक्यता. परंतु रुग्णाच वय अगदीच कमी. त्याला जीवघेण्या वेदनेतून सोडवण्यासाठी कुणीतरी प्रयत्न करणं गरजेचं होतं. त्याच्या समोर त्याच सारं आयुष्य पडलं असताना डॉक्टरांनी आपल्या जीवाची पर्वा केली नाही. डॉक्टरांनी आपला पोशाख चढवला. त्यांना पाहून अगदी पुन्हा एकदा कोविड महामारीत परत गेल्यासरखच वाटलं.

संपूर्ण अंगावर प्लास्टिक चे अवरण चढवले अन् योग्य त्या प्रमाणात काळजी घेतली. त्याचे ऑपरेशन यशस्वी रीत्या पूर्ण केले. जेव्हा आपण एखाद्या आजारापुढे रोगापुढे हताश आणि निराश होऊन अक्षरश: हात टेकून देत असतो. तेव्हा ह्या अशा निराशेच्या परिस्थितीत आपल्याला एकच व्यक्ती आहे जो आशेचा किरण दाखवत असतो आणि तो व्यक्ती म्हणजे डाँक्टर.

आज आपण डाँक्टरांना देवाचा दर्जा देतो कारण तीच एक अशी व्यक्ती असते जी आपल्याला गंभीरातील गंभीर आजारातुन देखील बर करत असते. मृत्युच्या दारातुन आपल्या अथक परिश्रम आणि प्रयत्नांनी सहीसलामत घेऊन येत असते. आणि हेच काम लाईफ लाईन हॉस्पिटल आणि साऱ्या स्टाफ ने केलं होत. स्वत: ची पर्वा न करता हे ऑपरेशन यशस्वी पार पाडलं.परत एकदा लाईफ लाईन हॉस्पिटल जीवनदायिनी ठरलं!

सामान्य माणसाला ‘ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया’ हे नाव जितकं अवघड तितकाच गंभीर हा आजार. ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया असह्य़ वेदनांमुळे त्याचे दुसरे नाव चक्क ‘सुसाईड डिसीज्’ असेच ठेवण्यात आले आहे!

1. अशा ह्या दुर्मिळ आजाराने एका आजोबांना ग्ग्रासले. वेदनेची तीव्रता इतकी विलक्षण होती की रुग्ण त्यावेळी बोलू शकत न्हवते. तोंड उघडणेसुद्धा अशा वेळी अशक्य होते. काळोखामध्ये आशेचा एखादा किरण दिसावा त्याप्रमाणे लाईफ लाईन हॉस्पिटल आणि डॉक्टर संदीप इंचनाळकर सरांचं नाव यांनी ऐकलं. मोठ्या आशेने डॉक्टरांची भेट घेतली. परमेश्वर डॉक्टरांना पाहून आपली व्यथा मांडली. डॉक्टरांनीदेखील आपल कौशल्य पणाला लावून आजोबांची सेवा केली. आणि हेच लाईफ लाईन हॉस्पिटल आजोबांची जीवनदायीनी ठरलं! डॉक्टर रूपी परमेश्वराच्या चरणी श्रीफळ हार अर्पण करुण आपली कृतज्ञता त्यांनी व्यक्त केली.

2. याच पद्धतीने 1 आजी सुद्धा या आजाराने त्रस्त होत्या. त्यांना या आजाराने एवढे व्यापले होते की त्या आज्जींना एकेकाळी पाणी सुद्धा पिता येत नव्हते की साधी दात स्वछ करता येत नव्हते आणि यातच त्या डॉ संदीप इंचनाळकर सर यांचे लाईफ लाईन हॉस्पिटल बद्दल ऐकले आणि त्या ऍडमिट झाल्या आणि सर्व कौशल्यानी सरांनी त्या आजींना या वेदनेयुक्त् आजारातून मुक्त केले.

चेहऱ्याच्या नसेची जीवघेणी कळ – ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया

ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया असह्य़ वेदनांमुळे त्याचे दुसरे नाव चक्क ‘सुसाईड डिसीज्’ असेच ठेवण्यात आले आहे! पण त्यावर उपाय काय, आणि तो करतात कसा, हे जाणून घेऊया या लेखात- ‘ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया’ म्हणजे चेहऱ्यावर किंवा हिरडीमध्ये येणारी असह्य़ वेदना! ही वेदना वेगवेगळ्या प्रकारे येऊ शकते. कधीतरी अचानकच ती सुरू होते. विजेचा धक्का बसावा तशी असह्य़, टाचण्या टोचल्याप्रमाणे किंवा चेहऱ्याच्या एका भागात, डोळ्यांत तिखटाची पूड टाकल्याप्रमाणे अशी अनेक विशेषणे रुग्ण याचे वर्णन करताना सांगतात. बहुतेक वेळा चेहऱ्याच्या एका बाजूला गालावर, कपाळावर, हनुवटीवर, कानाच्या पुढे किंवा हिरडीवर एखाद्या विशिष्ट भागाला स्पर्श झाल्या झाल्या ही वेदना सुरू होते. या भागांना ‘ट्रिगर पॉइंट’ म्हणतात. गाडीतून जाताना गालाला हवेची झुळूक लागल्यास, तोंड धुताना त्या भागाला स्पर्श झाल्यास, अन्न चावताना अशा विविध निमित्तांमुळे ही कळ सुरू होते.

या कळेची (वेदनेची) तीव्रता इतकी विलक्षण असते की रुग्ण त्यावेळी बोलू शकत नाही. तोंड उघडणेसुद्धा अशा वेळी अशक्य होते. काही लोक तर ही वेदना सुरू होईल या भीतीने दिवसेंदिवस त्या बाजूचे तोंडच धूत नाहीत. या दयनीय अवस्थेत भर पडते ती औषधांमुळे! ‘कार्बामॅझेपिन’ हे औषध ही वेदना कमी करण्यासाठी सुचविले जाते. त्याने वेदनेची तीव्रता कमी होते, पण तात्पुरतीच! शिवाय आजार वाढेल तसा औषधांचा परिणामही कमी-कमी होत जातो आणि नंतर या गोळ्यांचा उपयोगच होत नाही. या गोळ्यांच्या अतिरिक्त मात्रेमुळे चक्कर येणे, ग्लानी येणे असे त्रास होऊ शकतात. यकृतावर परिणामही होऊ शकतो. थोडक्यात, औषधे नसांना आणि मेंदूला बधीर करून हा त्रास दाबतात, तो बरा करीत नाहीत.

मग या रुग्णांसाठी त्रास कायमचा नाहीसा करणारा उपाय कोणता? तर ‘एमव्हीडी’ म्हणजे ‘मायक्रोव्हॅस्क्युलर डीकॉम्प्रेशन’ ही शस्त्रक्रिया. ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जियाची वेदना होणाऱ्या रुग्णांच्या चेहऱ्याच्या नसेवर ती जेथे मेंदूत प्रवेश करते तेथे रक्तवाहिनीचा दाब आलेला असतो. अशा रक्तवाहिनीच्या अव्याहत स्पंदनामुळे ही नस हळवी बनते आणि ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जियाची असह्य़ वेदना सुरू होते.

न्यूरोमायक्रोस्कोपच्या साहाय्याने करण्यात येणाऱ्या एमव्हीडी शस्त्रक्रियेत ही रक्तवाहिनी नसेपासून दूर केली जाते आणि ती तशीच दूर राहावी म्हणून त्या दोहोंच्यामध्ये ‘टेफ्लॉन’ या पदार्थाचा स्पंज घालून ठेवला जातो. हा स्पंज कधीही विरघळत नाही. सहसा आपली जागाही सोडत नाही. ‘ट्रायजेमिनल न्यूरॉल्जिया एमव्हीडी शस्त्रक्रियेने बरा होतो हे सहा-सात वर्षांपूर्वी कळले असते, तर आयुष्यातली बहुमूल्य वर्षे वाया गेली नसती’, अशीच या आजाराच्या बहुसंख्य रुग्णांची प्रतिक्रिया असते.